W przypadku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu z pominięciem zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy, gdyby testament nie został sporządzony, zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego są oni uprawnieni do żądania zapłaty zachowku na ich rzecz. Jego wysokość może wynosić dwie trzecie udziału spadkowego (jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawniony zstępny jest małoletni) bądź połowę wartości tego udziału (w innych wypadkach).
Może również zdarzyć się taka sytuacja, gdy dziedziczenie nastąpi na podstawie ustawy, a uprawniony wprawdzie otrzyma przysługujący mu udział spadkowy, jednakże po obliczeniu kwoty zachowku okazuje się, że przekracza ona wartość majątku, jaki spadkobierca rzeczywiście otrzymał. Taki przypadek ma miejsce, kiedy przykładowo spadkodawca przed śmiercią zacznie masowo dokonywać darowizn. Wówczas na zasadzie art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego uprawnionemu będzie przysługiwać roszczenie o pokrycie lub wyrównanie zachowku bądź to do spadkobiercy ustawowego (jeśli otrzymał darowiznę podlegającą zaliczeniu na zachowek) bądź zapisobiercy windykacyjnego lub obdarowanego przez spadkodawcę (gdy nie jest on spadkobiercą ustawowym). Nie można jednak zapominać, iż roszczenie o zapłatę zachowku ulega przedawnieniu w terminie różnym od terminów ogólnych przewidzianych przepisami Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego, roszczenia o zapłatę zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu. W przypadku, gdy zostało sporządzone kilka testamentów, termin ten biegnie od dnia ogłoszenia ostatniego ważnego testamentu. Według art. 652 Kodeksu postępowania cywilnego o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu zawiadamia się – w miarę możliwości – osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku. Pośród tych osób znajdują się m.in. uprawnieni do zachowku. Osoby te powinny być jednak zawiadomione tylko „w miarę możliwości”, co w praktyce może oznaczać, że o otwarciu i ogłoszeniu testamentu wiedzieć de facto nie będą.
W sytuacji, gdy na skutek dziedziczenia ustawowego, spadkobierca otrzyma udział spadkowy niższy od wyliczonej kwoty zachowku, będzie on uprawniony do wystąpienia o zapłatę zachowku w terminie 5 lat, lecz już nie od dnia ogłoszenia testamentu, a od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).
Uprawniony może przerwać bieg przedawnienia roszczenia o zachowek na zasadach ogólnych, a to poprzez czynności przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania praw spadkobiercy ustawowego (np. zawezwanie do próby ugodowej) albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia przedmiotowych roszczeń. Jest przy tym obojętne, w jakim postępowaniu takie dochodzenie praw się odbywa (o wydanie spadku, o dział spadku, o stwierdzenie praw do spadku, o uznanie testamentu za nieważny), jeśli tylko takie postępowanie zmierza do dochodzenia tych praw przed sądem. Nie ma również znaczenia, czy działanie to wyraża się w wytoczeniu odpowiedniego powództwa lub złożeniu wniosku, czy też w podniesieniu zarzutu w postępowaniu wszczętym przez przeciwnika spadkobiercy ustawowego. Nadto, oprócz powyższych działań, uprawniony może wystąpić bezpośrednio z powództwem o zapłatę zachowku z analogicznym skutkiem. Oczywiście, oprócz powyższych czynności, uprawniony może przerwać bieg przedawnienia także poprzez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (np. w odpowiedzi na skierowane do niej wezwanie uprawnionego) czy też wszczęcie mediacji na podstawie umowy lub na wniosek jednej ze stron przed wszczęciem postępowania sądowego.
Reasumując, roszczeń z tytułu zachowku można dochodzić nie tylko w sytuacji dziedziczenia testamentowego, ale również ustawowego. Klientom Kancelarii, zawsze zwracamy uwagę, że terminy przedawnienia tych roszczeń odbiegają od ogólnych terminów określonych w Kodeksie cywilnym i wynoszą odpowiednio: pięć lat od ogłoszenia testamentu i pięć lat od dnia otwarcia spadku. Bieg przedawnienia przerywa się poprzez podjęcie czynności przed sądem, na przykład przez wystąpienie z powództwem o zapłatę zachowku czy zawezwanie do próby ugodowej. Nadto, przedawnienie przerywa wszczęcie postępowania mediacyjnego czy uznanie roszczenia przez zobowiązanego.
Dziękujemy za przeczytanie powyższego wpisu. Prowadzimy sprawy o zachowek, jesteśmy do Państwa dyspozycji w sprawach o skomplikowanych stanach faktycznych. Więcej o informacji o zachowku znajdziecie Państwo w zakładce specjalizacje – prawo spadkowe. Zachęcamy do kontaktu – kancelaria adwokacka zachowek Katowice.
