Nowelizacja Kodeksu cywilnego w zakresie zasad dziedziczenia weszła w życie z dniem 15 listopada 2023 roku. Celem zmian jest przede wszystkim skrócenie czasu trwania postępowań spadkowych, zawężenie trzeciej grupy spadkowej, wprowadzenie nowych przesłanek niegodności dziedziczenia, zmiana zasad składania oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (w tym uproszczenie odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci). Nowe przepisy mają zastosowanie do spadków otwartych po dniu wejścia w życie nowelizacji. Innymi słowy zmiany w przepisach spadkowych 2023 roku będą dotyczyć tylko stanów faktycznych, gdzie spadkodawca zmarł po dniu 15 listopada 2023 roku.
Spis treści:
Ustawa dotychczas przewidywała, że przy ustalaniu spadkobierców, powinniśmy uwzględniać wszystkich potomków spadkobierców, co powodowało, że postępowania spadkowe trwały bardzo długo, niejednokrotnie wiele lat. Do czasu zmian w prawie spadkowym 2023 roku i zasad dziedziczenia udziałów spadkowych przypadających dziadkom uprawnieni do dziedziczenia byli wszyscy zstępni tych dziadków, co wiązało się z licznymi komplikacjami. Kiedy umierały bowiem osoby samotne, które nie sporządziły testamentu, to wtedy zgodnie z art. 934 § 2 Kodeksu cywilnego konieczne były poszukiwania ich dziadków, a następnie należało szukać wszystkich ich potomków, żeby postępowanie spadkowe doprowadzić do finału.
Co więcej, w poprzednim stanie prawnym sytuacja komplikowała się, gdy do spadku powołane było małoletnie dziecko, a – przykładowo - wysokie zadłużenie spadkodawcy skłaniało rodziców małoletniego do odrzucenia spadku. Zasadą było postępowanie dwuetapowe, czyli w pierwszej kolejności rodzice musieli uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, o czym stanowił art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a następnie konieczne było złożenie samego oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przed sądem opiekuńczym lub notariuszem. Zdarzało się często w takich sytuacjach, że pomimo wystąpienia o zgodę w sześciomiesięcznym terminie na odrzucenie spadku, sąd opiekuńczy nie był w stanie wydać stosowanego rozstrzygnięcia w czasie pozwalającym jeszcze na złożenie odpowiedniego oświadczenia przez rodziców.
Przed zmianą zgodnie z art. 928 § 1 pkt 1-3 spadkobierca był uznany za niegodnego dziedziczenia, gdy dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, nakłonił go podstępem lub groźbą do sporządzenia testamentu lub umyślnie ukrył czy zniszczył testament, podrobił go albo świadomie skorzystał z testamentu przerobionego przez inną osobę. Ustawodawca rozszerzył katalog sytuacji w których spadkodawca będzie mógł zostać uznany za niegodnego.
Ograniczeniu uległa trzecia grupa spadkobierców, a mianowicie w sytuacji, gdy dziadek nie dożył otwarcia spadku, zstępni dziadków dziedziczą jedynie do drugiego stopnia w linii prostej. Jak zatem obecnie kształtuje się krąg spadkobierców ustawowych po zmianach w prawie spadkowym 2023 roku? W pierwszej grupie spadkowej znajdują się małżonek oraz zstępni spadkodawcy, w drugiej grupie (w przypadku, gdy spadkodawca nie miał dzieci) małżonek, rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa, a do trzeciej grupy należą teraz wyłącznie dziadkowe, dzieci dziadków oraz wnuki dziadków spadkodawcy (art. 931-934 Kodeksu cywilnego). Z dziedziczenia zostali wykluczeni cioteczni i stryjeczni wnukowie oraz dalsze pokolenia z linii dziadków, z którymi często spadkodawca nie utrzymywał żadnych relacji. Głównym założeniem zmian w tym wypadku, było skrócenie czasu trwania postępowań spadkowych i wyeliminowanie konieczności poszukiwania z urzędu przez sądy i wzywania do obowiązkowego udziału w sprawie dalszych potomków spadkodawcy.
Po nowelizacji w sytuacji, w której do dziedziczenia powołane jest dziecko na skutek odrzucenia spadku przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska, a drugi rodzic wyraża na to zgodę – dopuszczalne jest odrzucenie spadku w jego imieniu poprzez samo złożenie stosownego oświadczenia w sądzie lub przed notariuszem (art. 101 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Powyższe oznacza więc, że zniesiona została konieczność uzyskiwania wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego na dokonanie takiej czynności. Co jednak ważne, procedura ta nie znajdzie zastosowania w przypadku, w którym dziecko będzie powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności (a więc nie na skutek odrzucenia spadku przez rodzica), gdyż wtedy zgoda sądu nadal będzie wymagana.
Nowe zmienione przepisy prawa spadkowego, wprowadzają obok wspomnianych już przesłanek niegodności dziedziczenia, dwie nowe (art. 928 § 1 pkt 4 i 5 Kodeksu cywilnego), które stanowią, iż spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia w przypadku, gdy uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jak również gdy uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. Rozszerzenie katalogu przesłanek warunkujących uznanie spadkobiercy za niegodnego ma służyć umożliwieniu pozostałym spadkobiercom przeciwstawienia się dziedziczeniu przez osobę zaniedbującą obowiązki wynikające z prawa rodzinnego, jak i zasad współżycia społecznego, a więc uchylających się przede wszystkim od obowiązków alimentacyjnych czy sprawowania pieczy czy opieki nad spadkodawcą.
Ustawodawca zdecydował się także na doprecyzowanie kwestii uregulowanych w art. 1015 Kodeksu cywilnego, a związanych z upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Oświadczenie takie może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o tytule swoje powołania. Zgodnie z wprowadzonymi zmianami do zachowania terminu wystarczy złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu sądowego ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Podsumowując zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku, należy je ocenić absolutnie pozytywnie. W dużej mierze zmiany stanowią odpowiedź na przedłużające się postępowania i procedury sądowe, które powodowały, że wypełnienie obowiązków w terminach ustawowych było znacznie utrudnione, a czasami wręcz niemożliwe. Zmiany te powinny więc przyczynić się do przyśpieszenia rozpoznania spraw.
Chcesz wiedzieć więcej o naszym zespole?
