Do góry

Ochrona beneficjentów a naruszenie umowy przez instytucję wdrażającą

28.06.2021 | Prawo w biznesie

Uprawnienia beneficjenta w razie konieczności zwrotu środków unijnych.
We wpisie radcy prawnego Jacka Mąki poruszamy kwestię zwrotu środków unijnych i sposobów zabezpieczenia interesów beneficjenta.

Zwrot środków unijnych - uwagi ogólne.

Założenie, rozwój, czy też zmiana profilu prowadzonej działalności wiąże się nierozłącznie z koniecznością uzyskania niezbędnego finansowania. Jednym z jego źródeł mogą być środki pochodzące z funduszy europejskich, które to są rozdysponowywane w oparciu o założenia dedykowanych im programów. Przekazanie środków finansowych konkretnemu beneficjentowi następuje natomiast na podstawie postanowień umowy o dofinansowanie. W wyniku jej zawarcia przedsiębiorca staje się beneficjentem, na którego to zostaje nałożone wiele obowiązków oraz uprawnień. Jednak umowa o dofinansowanie stanowi również źródło praw i obowiązków dla instytucji wdrażającej, która również ponosi odpowiedzialność za ewentualne sprzeniewierzenie się obowiązkom wynikającym z umowy. Należy zauważyć, że w dotychczasowym piśmiennictwie poświęca się wiele uwagi odpowiedzialności beneficjentów z tytułu naruszenia obowiązków powiązanych z otrzymaniem wsparcia z funduszy europejskich, zapominając jednocześnie, że to nie tylko beneficjent jest stroną, która może postąpić w sposób niezgodny z treścią stosunku prawnego. Instytucja wdrażająca, czy też zarządzająca, również może naruszyć postanowienia umowne, a w konsekwencji doprowadzić do pokrzywdzenia beneficjenta. Beneficjent nie jest w takiej sytuacji pozbawiony możliwości ochrony swych praw, albowiem może skorzystać z instytucji, o których będzie mowa poniżej.

Umowa o dofinansowanie.

Rozważania na temat środków ochrony przysługujących beneficjentom należy rozpocząć od krótkiego przedstawienia charakteru stosunku prawnego łączącego ich z instytucjami wdrażającymi. Środki z funduszy europejskich są przekazywane na podstawie umów o dofinansowanie, do których stosuje się przepisy prawa cywilnego. W art. 6b ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2000 roku o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, zostało wskazane wprost, że PARP udziela pomocy w drodze umowy, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. W konsekwencji powyższego beneficjent, w sporze z instytucją wdrażającą, jest uprawniony do skorzystania ze wszystkich instytucji określonych w Kodeksie cywilnym i Kodeksie postępowania cywilnego.

Bezpodstawne wypowiedzenie umowy o dofinansowanie a zwrot środków unijnych otrzymanych w ramach umowy o dofinansowanie.

Z perspektywy beneficjenta największe zagrożenie stwarza bezpodstawne wypowiedzenie umowy o dofinansowanie, gdyż konsekwencją złożenia tego oświadczenia woli jest zakończenie stosunku prawnego łączącego go z instytucją wdrażającą. Po stronie instytucji powstaje uprawnienie do żądania zwrotu dotychczas przekazanego dofinansowania. Reasumując, beneficjent nie tylko traci dotychczasowe źródło finansowania, lecz jest również zobowiązany do zwrotu uprzednio otrzymanych środków finansowych.

Beneficjent nie jest jednak zobowiązany do biernego znoszenia działań kontrahenta, gdyż może podjąć działania zmierzające do wyeliminowania skutków prawnych zaistniałych w wyniku złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy; w ten sposób może nawet uniknąć zwrotu środków unijnych. W powyższej sytuacji jest on uprawniony do wystąpienia do sądu powszechnego z powództwem o ustalenie istnienia stosunku prawnego, jeżeli, w jego ocenie, wypowiedzenie umowy złożone przez instytucję wdrażającą jest bezskuteczne. Skutkiem tego postępowania będzie wydanie przez sąd wyroku stwierdzającego istnienie stosunku prawnego łączącego strony umowy o dofinansowanie. Sąd potwierdzi trwanie umowy, negując jednocześnie skuteczność jej wypowiedzenia. Beneficjent będzie musiała zwracać otrzymanego dofinansowania, a instytucja wdrażająca będzie zobligowana do prawidłowego wykonywania obowiązków umownych, w tym do przekazywania kolejnych transz dofinansowania.

Nie jest jednak tajemnicą okoliczność, że postępowania sądowe w Polsce trwają stosunkowo długo, tym samym od dnia wytoczenia przedmiotowego powództwa do dnia uprawomocnienia się wyroku kończącego postępowania może upłynąć kilka lat. W powyższym okresie beneficjent zostanie pozbawiony dostępu do środków finansowych pochodzących z funduszy europejskich, co może doprowadzić do niezrealizowania projektu finansowanego przy ich użyciu, a nawet do upadłości przedsiębiorcy. Celem uniknięcia tych negatywnych konsekwencji można skorzystać z instytucji z art. 755 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie bowiem z tym przepisem sąd jest uprawniony do udzielenie zabezpieczenia roszczenia o charakterze niemajątkowym poprzez unormowanie prawa i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania. Ustawodawca wyposażył sąd w uprawnienie do ukształtowania stosunku prawnego łączącego strony, na czas rozpatrywania zawisłej przed nim sprawy, w tym sprawy o ustalenie istnienia stosunku prawnego.

Z perspektywy beneficjenta najistotniejsze jest to, że sąd jest umocowany do zobowiązania instytucji wdrażającej do dalszego realizowania umowy, tym samym zostaną całkowicie zawieszone skutki oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. Beneficjent będzie zatem otrzymywał kolejne transze środków finansowych i będzie zobowiązany i uprawniony do dalszej realizacji projektu. Udzielenie zabezpieczenia roszczenia stanowi dla beneficjenta ochronę przed negatywnymi konsekwencjami związanymi z długotrwałym prowadzeniem postępowania sądowego, gdyż do czasu jego prawomocnego zakończenia, instytucja wdrażająca nie jest uprawniona do podjęcia jakichkolwiek działań naruszających jego prawa.

Beneficjent posiada zatem odpowiednie instrumenty celem wyeliminowania negatywnych konsekwencji powstałych w wyniku złożenia przez instytucję wdrażającą oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. W razie podzielenia przez sąd stanowiska zaprezentowanego przez beneficjenta, istnieje możliwość całkowitego odwrócenia negatywnych skutków prawnych wywołanych złożonym oświadczeniem. W efekcie beneficjent nie będzie zobowiązany zwracać środków unijnych. Należy również podkreślić, że beneficjent nie jest uprawniony do zwalczania negatywnych skutków wypowiedzenia umowy o dofinansowania w trakcie postępowania administracyjnego lub sądowadministracyjnego, gdyż w ramach tego postępowania – zdaniem sądów administracyjnych - nie dokonuje się oceny skuteczności oświadczeń cywilnoprawnych.

Niezasadne nałożenie korekty finansowej.

W razie stwierdzenie nieprawidłowości w sposobie wykorzystania przez beneficjenta środków finansowych, instytucja wdrażająca jest uprawniona do nałożenia korekt finansowych, którymi to zobowiązuje beneficjenta do zwrotu części udzielonego dofinansowania. Konsekwencją wystawienia korekty jest powstanie po stronie beneficjenta obowiązku zwrotu środków unijnych objętych korektą lub powstanie uprawnienia dla instytucji wdrażającej do pomniejszenia przyszłych transz. Beneficjent nie jest jednak zobowiązany do postąpienia zgodnie z treścią otrzymanej korekty, w sytuacji kiedy kwestionuje obowiązek w niej stwierdzony.

Jeżeli w wyniku działań instytucji wdrażającej nastąpiło pomniejszenie przyszłych transz, to beneficjent jest uprawniony do wytoczenia przeciwko instytucji wdrażającej powództwa o zapłatę, bowiem w takiej sytuacji działania instytucji należy zaklasyfikować, jako zwykłe naruszenie obowiązków wynikających z umowy. Beneficjentowi przysługuje w takiej sytuacji uprawnienie do poddania pod ocenę sądu zachowania kontrahenta.

Trochę inaczej kształtują się możliwości obrony praw beneficjentów w sytuacji, kiedy korekta finansowa została nałożona już po przekazaniu całego dofinansowania. Instytucja wdrażająca podejmie bowiem działania zmierzające do odzyskania przekazanych środków finansowych. W tym celu może skorzystać z różnych instytucji. W tym opracowaniu chciałbym się jedynie skoncentrować na możliwości zaspokojenia kwoty objętej korekta finansową z udzielonym przez beneficjenta zabezpieczeniem w postaci gwarancji bankowej.

Uruchomienie gwarancji bankowej może się łączyć dla beneficjenta z koniecznością poniesienia dodatkowych opłat wobec banku, a także z koniecznością zwrotu równowartości spieniężonej gwarancji. Dlatego też wielu beneficjentom zależy na uniknięciu tej sytuacji. Najlepszym sposobem jest warunkowe zaspokojenie roszczeń instytucji wdrażającej poprzez uregulowanie kwoty objętej korektą finansową z zastrzeżeniem jej zwrotu. W takiej sytuacji instytucja traci legitymacje do wysuwania jakichkolwiek roszczeń wobec gwaranta, beneficjent zachowuje jednak roszczenie o zwrot przekazanych środków. W wyniku spełnienia roszczenia objętego korektą finansową instytucja wdrażająca uzyskuje bowiem bezpodstawną korzyść majątkową kosztem beneficjenta, którą to zobowiązana jest zwrócić na zasadach określonych w art. 405 i następne Kodeksu cywilnego. Mankamentem tej konstrukcji jest fakt, że beneficjent musi posiadać środki w wysokości odpowiadającej nałożonej korekcie finansowej, gdyż wpierw musi zaspokoić roszczenia instytucji wdrażającej, by móc żądać zwrotu.  

Istnieje również możliwość ustanowienia przez sąd zakazu realizacji uprawnień z gwarancji bankowej, jeszcze przed skorzystaniem z niej przez instytucję wdrażającą. W razie ustanowienia takiego zakazu instytucja wdrażająca nie będzie mogła skutecznie skorzystać z udzielonej gwarancji. Niemniej jednak ta koncepcja nie jest powszechnie akceptowana w judykaturze, dlatego też trudno przewidzieć jaką postać przybierze orzeczenie wydane w takiej sprawie. Oczywiście, w razie bezpodstawnego skorzystania z udzielonej gwarancji przez instytucję wdrażającą, beneficjent jest uprawniony do dochodzenia na drodze sądowej zwrotu kwoty stanowiącej równowartość spieniężonej gwarancji.

Opóźnienia w przekazywaniu transz lub bezpodstawna odmowa przekazania dotacji.

Zawarcie umowy o dofinansowanie nakłada na instytucję wdrażającą obowiązek postępowania w sposób zgodny z jej treścią. Żadna ze stron umowy nie może postąpić wbrew jej treści, w szczególności instytucja wdrażająca nie może się jednostronnie zwolnić z obowiązku zapłaty środków, których dotacja dotyczy. Innymi słowy instytucja wdrażająca  powinna dokonać wypłaty środków unijnych zgodnie z umową. W razie zaś podjęcia przez instytucję wdrażającą jakichkolwiek działań sprzecznych z treścią umowy, beneficjenci są uprawnieni do wytoczenia powództwa o zapłatę należnych im środków wraz z odsetkami za opóźnienie.

Ochrona beneficjenta przed zwrotem środków unijnych - podsumowanie.

Wbrew obiegowej opinii beneficjent nie jest stroną słabszą umowy o dofinansowanie, gdyż posiada odpowiednie instrumenty dzięki, którym może skutecznie bronić swych praw przed bezpodstawnymi działaniami instytucji wdrażającej. Powyżej zostało przedstawione jedynie kilka instrumentów wynikających z prawa cywilnego i osadzonych w procedurze cywilnej. Niemniej jednak nie może budzić wątpliwości okoliczność, że beneficjent w razie sporu z instytucją wdrażającą powinien podjąć działania zmierzające do zakwestionowania nieprawidłowego sposobu postępowania kontrahenta. Beneficjent jest również uprawniony do skutecznej ochrony swych praw w trakcie postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego, które to zostaną przybliżone w dalszych artykułach. Dziękujemy, że przeczytaliście Państwo nasz artykuł o zwrocie środków unijnych i sposobach ochrony interesu beneficjenta. Specjalizując się w kompleksowej obsłudze podmiotów gospodarczych, pomagamy także w tych kwestiach – zapraszamy do kontaktu.


Wróć

Autorzy

Jacek Mąka
radca prawny

  • Pomoc publiczna, fundusze europejskie;
  • Prawo własności przemysłowej, intelektualnej oraz prawo konkurencji;
  • Skomplikowane sądowe sprawy gospodarcze;
  • Kontrakty budowlane.

Chcesz wiedzieć więcej o naszym zespole?

Sprawdź nasz zespół tutaj…

Czytaj też

Rozwiązanie spółki jawnej bez likwidacji

10.11.2020
Kancelaria Achtelik Siwka i Wspólnicy o zasadach rozwiązania spółki jawnej bez likwidacji. Jak rozwiązać spółkę jawną bez likwidacji. Kodeks spółek handlowych co do zasady przewiduje, że wraz z rozwiązaniem spółki jawnej niezbędne będzie przeprowadzenie jej likwidacji mającej na celu podział…

Wynagrodzenie prokurenta i pełnomocnika a ZUS

14.06.2021
Czy wynagrodzenie prokurenta lub pełnomocnika z tytułu powołania podlega ZUS Składki ZUS a wynagrodzenie prokurenta i pełnomocnika Czy od wynagrodzenia wypłacanego prokurentom i pełnomocnikom spółek należy naliczać składki na ubezpieczenie społeczne? Odpowiedź zależy oczywiście od podstawy wypłacania tego wynagrodzenia –…

Nowe zasady opodatkowania spółek komandytowych

26.01.2021
Ważne zmiany w opodatkowaniu spółek komandytowych, czy warto się przekształcić? Nowe zasady opodatkowania spółek komandytowych czyli CIT w spółkach komandytowych. Przychód wszystkich spółek komandytowych, począwszy od stycznia 2021 roku, poddany zostały nowym zasadom opodatkowania, na skutek objęcia przychodów tych spółek…