Postępowania w sprawach spadkowych znane są z tego, że mogą trwać przez wiele lat. Jednym z nich jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, które może być zwieńczone uzyskaniem postanowienia. W nim sąd spadku wskazuje, komu i na jakiej podstawie przypadł spadek, a także przysługujące każdemu spadkobiercy udziały. Warto przy tym zaznaczyć, że postanowienie to ma charakter deklaratoryjny, ponieważ samo nabycie spadku następuje z momentem jego otwarcia, czyli wraz ze śmiercią spadkodawcy. Co więcej - może być podważone, czego efektem będzie uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Będziemy mieli z tym do czynienia gdy na przykład odnajdzie się testament, w którym zmarły inaczej rozporządził swoim majątkiem niż wynika to z dziedziczenia ustawowego. Pamiętajmy jednak, że skorzystanie z tego prawa jest w pewnych przypadkach ograniczone.
Spis treści:
Postanowienie to jest jednym ze sposobów (obok notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia oraz europejskiego poświadczenia spadkowego) na udowodnienie praw spadkobiercy wynikających z dziedziczenia. O wydanie takiego postanowienia zwrócić się może każdy, kto ma w tym interes. Mogą to być na przykład osoby uprawnione do zachowku, zapisobiercy, wierzyciele spadkobierców, potencjalni spadkobiercy, którzy wcześniej nie wiedzieli o spadku i nie zostali o nim zawiadomieni, czy wykonawcy testamentu. Uczestnikami postępowania staną się wszystkie osoby, które w danym stanie faktycznym wchodzą w rachubę jako spadkobiercy.
Wniosek o wydanie postanowienia może być złożony w każdym czasie – termin ten nie ulega przedawnieniu. Samo orzeczenie zostanie wydane najwcześniej po upływie sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy, chyba że wszyscy spadkobiercy złożyli wcześniej oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Do takiego wniosku należy dołączyć dowód śmierci spadkodawcy.
Stwierdzenie nabycia spadku następuje w postępowaniu nieprocesowym i powinno rozstrzygać o powołaniu do całego spadku. Nie można tego dokonać względem części majątku spadkowego albo tylko wobec niektórych spadkobierców. Uzyskanie tego postanowienia umożliwia bowiem przeprowadzenie dalszych czynności związanych ze spadkiem – mowa przede wszystkim o dziale spadku, a tym samym o konkretnych przesunięciach majątkowych, które będzie można czynić w ich następstwie.
Po zakończeniu postępowania spadkowego, każdy z nas powinien mieć prawo odetchnąć i poczuć związaną z tym ulgę. Udało nam się w końcu przebrnąć przez jego wszystkie etapy i sprawę spadkobrania mamy już za sobą. Ten stan może jednak nie trwać wiecznie, ponieważ ustawodawca dopuszcza możliwość uchylenia lub zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Kiedy – na przykład w przypadku odnalezienia testamentu.
Zgodnie z art. 679 Kodeksu postępowania cywilnego, domniemanie prawne, zgodnie z którym osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku jest spadkobiercą, można obalić w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. W ten sposób można podważyć zarówno sam fakt bycia spadkobiercą, jak i wysokość udziałów przysługujących poszczególnym spadkobiercom. To postępowanie ma charakter wznowieniowy, a to oznacza, że nie służy ani naprawie błędów sądu popełnionych w postępowaniu spadkowym, ani usunięciu skutków nieznajomości prawa przez uczestników tego postępowania, lecz jedynie umożliwieniu zmiany postanowienia spadkowego w razie wykrycia okoliczności i dowodów, których zainteresowany nie mógł, z różnych przyczyn, powołać
w postępowaniu spadkowym.
Art. 679. [Zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku]
1. Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.
2. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany.
3. W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.
4. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio do zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia oraz do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego.
Jak widać więc, wniosek o wszczęcie postępowania w tym przedmiocie może złożyć każdy zainteresowany, czyli osoba, której praw dotyczy wynik postępowania. W praktyce będzie to osoba, która brała udział w pierwotnym postępowaniu lub też nie. Jeśli więc będzie chciała tego dokonać osoba, która uprzednio brała udział w postępowaniu stwierdzającym nabycie spadku, musi ona oprzeć swoje żądanie na podstawie, która nie mogła zostać tam powołana, a także złożyć wniosek przed upływem roku od dnia, w którym jej powołanie stało się możliwe. Ograniczenie to ma na celu zapewnienie stabilności porządku dziedziczenia, ale nie dotyczy ono osób, które nie były uczestnikami uprzedniego postępowania. Ograniczenie to traktowane jest jako prekluzja uprawnienia. Reasumując uczestnik uprzednio prowadzonego postępowania spadkowego tylko wtedy może skutecznie żądać na podstawie art. 679 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego zmiany postanowienia spadkowego, jeśli wykaże, szczególne przesłanki swojego żądania, tj. podstawę, której nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu, oraz zachowanie rocznego terminu określonego w tym przepisie.
Przykład: po kilkunastu latach odkryto nieznany wcześniej nikomu testament spadkobiercy, po którym doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy. W testamencie do dziedziczenia zostały powołane osoby, które nie uczestniczyły we wcześniejszym postępowaniu spadkowym. Te osoby będą mogły zwrócić się do sądu z wnioskiem o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku w każdym czasie. Tymczasem osoby, które były uczestnikami uprzedniego postępowania, swój wniosek będą mogły zgłosić tylko w ciągu roku od dowiedzenia się o treści testamentu. Jeśli wcześniej miały wiedzę o istnieniu tego testamentu, ale nie ujawniły tego faktu przed sądem, to nie mają możliwości zgłoszenia wniosku.
Dalej sąd przejdzie do merytorycznego rozpoznania sprawy. Jeśli uzna przedstawione dowody za wiarygodne, będzie mógł zmienić bądź uchylić dotychczasowe postanowienie i powołać nowych spadkobierców lub zmienić dotychczasową wysokość udziałów. Takie działanie, zwłaszcza po upływie lat, będzie mogło wiązać się z wieloma dalszymi konsekwencjami. Jest bardzo prawdopodobne, że zaistnieje konieczność ponownego przeprowadzenia działu spadku oraz dokonania stosownych rozliczeń między spadkobiercami, żeby zapewnić zgodność z nowo ustalonym stanem. Jak uczy doświadczenie w tego rodzaju sprawach – trzeba się przygotować na wieloletnie postępowanie sądowe.
Postępowanie spadkowe, a zwłaszcza procedura stwierdzenia nabycia spadku, pełni kluczową rolę w ustalaniu praw majątkowych po zmarłym. Wydanie postanowienia stwierdzającego nabycie spadku wcale nie musi oznaczać, że sprawę można uznać za definitywnie zakończoną. Warto być przygotowanym na to, że jego treść może zostać zmieniona w przypadku zaistnienia nowych okoliczności. Z tego powodu, w trakcie postępowania, najrozsądniejszą opcją jest dostarczanie sądowi informacji w możliwie jak najszerszym zakresie, tak aby uniknąć ewentualnego wznowienia postępowania na opisywanej tutaj podstawie. Pamiętajmy też, że postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, nie służy naprawieniu błędów w postępowaniu spadkowym i nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków bezczynności lub błędów uczestników postępowania spadkowego, czy też skutków ich nieznajomości prawa ani nawet uchybień sądu. Można powiedzieć w skrócie, że celem tego postępowania jest doprowadzenie do stanu zgodne z prawem – o ile na jaw wyjdą nowe okoliczności w sprawie (np. odnalezienie testamentu).
Chcesz wiedzieć więcej o naszym zespole?
