Upadłość konsumencka coraz częściej utożsamiana pozostaje z uwolnieniem od długów, umorzeniem czy też wykreśleniem zobowiązań. W końcu przekaz taki płynie do nas z licznych reklam telewizyjnych, radiowych czy bilbordów. Często jednak w informacjach tych brakuje szczegółowego wyjaśnienia czym de facto jest upadłość konsumencka, jak przebiega ogłoszenie upadłości konsumenckiej oraz całe postępowanie, a także jakie konsekwencje na przyszłość niesie dla osoby upadłego. W poniższym wpisie postaram się wytłumaczyć, z praktycznego punktu widzenia, przebieg procesu ogłoszenia upadłości konsumenckiej oraz konsekwencje, z jakimi musi liczyć się osoba występująca do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości.
Słowem wstępu, celem postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (tak bowiem zatytułowany pozostaje rozdział w ustawie prawo upadłościowe, regulujący przepisy w tym zakresie), wbrew powszechnemu przekonaniu, jest ustanowienie zasad wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli od niewypłacalnych dłużników, a dopiero następnie umorzenie zobowiązań upadłego.
Można zadać sobie pytanie, dlaczego o upadłości konsumenckiej mówi się tak głośno od stosunkowo krótkiego czasu. W końcu ustawa prawo upadłościowe pochodzi z 2003 roku, natomiast jej nowelizacja, umożliwiająca ogłoszenie upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej, weszła w życie w 2009 roku.
Na podstawie dotychczasowego stanu prawnego, w toku postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej, sąd weryfikował czy względem upadłego nie zachodzą przesłanki negatywne do ogłoszenia upadłości, a do których należała przesłanka winy (umyślnej lub nieumyślnej) w powstaniu zadłużenia. Jeżeli sąd na etapie złożenia wniosku ustalił, że dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym, oddalał wniosek zamykając drogę do oddłużenia.
W marcu 2020 roku w życie weszła kluczowa, z punktu widzenia niniejszego artykuły, zmiana ustawy, w której uchylono przesłanki negatywne do ogłoszenia upadłości. Innymi słowy, sąd na etapie wydawania postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie bada czy oraz w jakim zakresie wnioskodawca wpłynął na powstanie swojej niewypłacalności. Nie oznacza to, że dla całego postępowania upadłościowego nie ma to już znaczenia. Wręcz przeciwnie sąd nadal bada czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, niemniej dzieje się to na późniejszym etapie postępowania oraz ma wpływ na ustalenie planu spłaty.
Jestem byłym przedsiębiorcą, zamknąłem działalność gospodarczą, czy mogę w takim razie ogłosić upadłość? Nie mam żadnego majątku, nie mam za co spłacać swoich długów. Czy mogę złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej? W obu przypadkach odpowiedź pozostaje twierdząca.
Zdolność upadłościowa to możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Przysługuje każdej osobie, która utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych oraz która nie prowadzi działalności gospodarczej. Co więcej, prawo takie przysługuje zarówno osobie dorosłej jak i dziecku. Możliwości ogłoszenia upadłości nie wiąże się z faktem posiadania (lub nie) majątku, a także źródłem powstania zadłużenia.
Jak już wspomniano powyżej, zasada dotycząca zdolności upadłościowej nie dotyczy osób, które prowadzą działalność gospodarczą. W związku z tym, upadłości konsumenckiej nie mogą ogłosić poniżej wymienione osoby.
1. Osoba fizyczna prowadząca jednoosobowej działalności gospodarczej.
2. Wspólnik osobowej spółki handlowej , w której odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem tj. spółki jawnej, spółki partnerskiej, komplementariusz w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej.
3. Rolnik, który poza gospodarstwem rolnym prowadzi również inną działalność gospodarczą lub zawodową.
Zdolność upadłościową osoba, która prowadziła działalności w jednej z ww. sposobów, nabywa z chwilą zamknięcia działalności lub zbycia ogółu praw i obowiązków. Jeśli jednak prowadzisz działalność gospodarczą i traktujesz upadłość konsumencką jako ostateczność, rozważ restrukturyzację firmy.
Wielokrotnie w praktyce spotykamy się z utożsamianiem ogłoszenia upadłości z natychmiastowym umorzeniem długów. Każdorazowo wtedy wskazujemy, że postępowanie upadłościowe zasadniczo dzieli się na 3 etapy. Dopiero przejście przez wszystkie trzy etapy (w drodze wyjątku dwa) umożliwi nam umorzenie naszych zobowiązań.
I etap – wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości oraz ustanowieniu syndyka masy upadłości.
II etap – wydanie postanowienia o ustaleniu plany spłaty (ew. wydanie postanowienia o umorzeniu zobowiązań).
III etap – wydanie postanowienia o umorzeniu zobowiązań.
Pierwszym krokiem do umorzenia zobowiązań pozostaje przygotowanie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Niemniej przed przystąpieniem do jego wypełniania, przyszły upadły powinien sumiennie ustalić stan swojego zadłużenia. Wzorcowo dłużnik winien zebrać zawarte umowy kredytowe, nieuregulowane faktury, wydane orzeczenia sądowe oraz przedstawić najlepiej w formie tabelarycznej informacje na temat swojego zadłużenia. Z doświadczenia wiemy, że nie łatwo w dobie nieustannych fuzji oraz przejęć banków, czy sprzedaży wierzytelności pomiędzy podmiotami udzielającymi pożyczek a funduszami sekurytyzacyjnymi ustalić kto jest właścicielem naszego długu. Pomocne tutaj pozostają wszelkie otrzymane przez dłużnika wezwania do zapłaty, monity mailowe, wiadomości sms, na postawie których w mniejszym lub większym stopniu jesteśmy w stanie ustalić komu należy zwrócić powstały dług.
Wracając do wniosku, sposób jego sporządzenia, przynajmniej w teorii, pozostaje ułatwiony, albowiem wniosek taki musi zostać złożony na urzędowym formularzu, natomiast rola wnioskodawcy ogranicza się do prawidłowego uzupełnienia poszczególnych rubryk. W praktyce prawidłowe uzupełnienie wniosku o ogłoszenie upadłości w sposób akceptowany przez sąd wymaga dużej znajomości praktyki poszczególnych Sądów. Niejednokrotnie bowiem wymaga się podania ściśle określonych fraz w poszczególnych rubrykach. Innymi słowy inne są oczekiwania formalnego przykładowo Sądu w Katowicach a zupełnie inne – Sądu w Częstochowie.
We wniosku dłużnik zobligowany pozostaje do opisania przyczyny powstania zadłużenia. Co więcej, winno się złożyć szereg oświadczeń dotyczących jego majątku. Kompleksowo we wniosku o ogłoszenie upadłości należy podać:
1. imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika;
2. NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;
3. miejsca w których znajduje się majątek dłużnika;
4. okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
5. aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
6. spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
7. spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
8. listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;
9. informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
10. informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
11. informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;
12. oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
Sąd zasadniczo rozpoznaje wniosek o ogłoszenie upadłości na posiedzeniu niejawnym. Informację o tym, że względem dłużnika została ogłoszona upadłość, najczęściej dłużnicy otrzymują dopiero od ustanowionego w sprawie syndyka. Warto dodać, że jego pierwszą czynnością w sprawie winno być objęcie zarządu nad majątkiem upadłego. Informacja ta zostanie również obwieszczona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Do obowiązków sądu należy poza zawiadomieniem syndyka poinformowanie właściwego dla dłużnika Urzędu Skarbowego oraz oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Syndyk z chwilą jego ustanowienia, jak wskazano powyżej, obejmuje zarząd nad majątkiem upadłego. Zajęciu przez syndyka nie podlega m. in. mienie które jest wyłączone od egzekucji na zasadach ogólnych (np. świadczenia z pomocy społecznej; świadczenie rodzinne 500+) oraz wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu – wolne od zajęcia pozostaje wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Zatem, jeżeli dłużnik, którego wynagrodzenie zostało ustalone w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie musi się obawiać jego zajęcia.
Po zakończeniu swoich działań przez syndyka a tj. po odebraniu zgłoszeń wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości, syndyk składa do sądu projekt planu spłaty wierzycieli. Dokument ten określa, poza danymi danego wierzyciela, wysokość przysługującej mu wierzytelności, a także określa należność przypadającą mu w ramach planu spłaty.
Syndyk na podstawie doświadczenia życiowego oraz informacji, które uzyskał od upadłego ustala jaka kwota pozostaje mu niezbędna do codziennego funkcjonowania tj. wynajęcia mieszkania; zakupu wyżywienia; opłaty za media itd. Następnie konfrontuje tę kwotę z zarobkami dłużnika oraz wskazuje jaką kwotę dłużnik pozostaje zobowiązany do zapłaty na rzecz wierzycieli.
Powyższą sytuację można porównać do dzielenia tortu. Syndyk ustala wartość majątku dłużnika, którą następnie dzieli jak tort pomiędzy, wierzycieli przyznając im różnej wielkości kawałki w zależności od wysokości pierwotnej wierzytelności.
Z chwilą ustalenia planu spłaty wierzycieli syndyk kończy swoją pracę. W związku z tym, od tej pory upadły zobowiązany jest do samodzielnej realizacji planu spłaty oraz kontrolowania swojego majątku. Dłużnik odzyskuje władztwo nad swoim majątkiem. Co więcej, względem niego nie są prowadzone żadne postępowania czy to sądowe czy egzekucyjne dotyczące wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości konsumenckiej.
Raz w roku, realizując plan spłaty upadły zobowiązany jest do przedkładania w sądzie sprawozdania o sposobie wykonania planu spłaty. Wykazuje w nim osiągnięte przychody, spłacone kwoty oraz nabyte składniki majątkowe o określonej wartości.
Po sumiennym oraz terminowym zrealizowaniu planu spłaty, sąd na wniosek dłużnika wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli.
Na czas trwania postępowania upadłościowego, od momentu złożenia wniosku do chwili wydania przez sąd postanowienia o umorzeniu zobowiązań, sumują się 3 składowe wymienione niżej.
1. Czas oczekiwania na wydanie przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości.
2. Czas pracy syndyka oraz wydania przez sąd postanowienia o ustaleniu planu spłaty.
3. Czas realizacja planu spłaty.
Składając pierwsze wnioski o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w nowym stanie prawnym, w marcu 2020 roku czas oczekiwania na rozpoznanie ich przez sąd wynosił ok. 3 tygodni. Obecnie okres ten wydłużył się niestety nawet do 6 miesięcy.
Po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości, standardowo syndyk winien zakończyć swoje działania w okresie 6 miesięcy. Natomiast, z uwagi na stopień skomplikowania sprawy w szczególności gdy na przykład chodzi o upadłość byłego przedsiębiorcy, okres ten może zostać przedłużony, bez górnej granicy czasu. Uznaje się, że działania syndyka winny pozostawać współmierne do wysokości zadłużenia. Ograniczając się do sytuacji w której dłużnik nie posiada żadnego majątku oraz nie dokonywał żadnych czynności prawnych, które mogłyby zostać zakwestionowane przez syndyka, czas jego pracy nie powinien przekroczyć ww. okresu.
Czas realizacji planu spłaty pozostaje ustalony w treści przepisów ustawy prawo upadłościowe. Jest to od 12 do 36 miesięcy lub od 36 do 84 miesięcy, w zależności od stopnia przyczynienia się do powstania zadłużenia przez dłużnika. Istnieje również możliwość umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty, natomiast jest to wyjątek, z którego sąd skorzysta tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Podsumowując minimalny czas trwania postępowania upadłościowego, liczonego od chwili złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości do umorzenia zobowiązań to na dzisiaj ok. 24 miesiące. Odnosząc się do czasu pracy syndyka nie sposób ustalić maksymalnego czasu trwania takiego postępowania. W praktyce standardowo spotykamy się z postępowaniami, które trwają ok. 36-48 miesięcy.
Rozważając czy w toku postępowania upadłościowego należy skorzystać z usług profesjonalnego pełnomocnika należy mieć na uwadze, że dłużnik w odniesieniu do danej sytuacji życiowej, ma tylko jedną szansę na uzyskanie oddłużenia. W informacjach krążących np. na forach internetowych skierowanych do dłużników, podaje się, że wniosek o ogłoszenie upadłości można złożyć raz na dziesięć lat. Informacja ta pozostaje nieaktualna na gruncie znowelizowanej ustawy prawo upadłościowe. W obecnym stanie prawnym, jeżeli dłużnik złożył już raz wniosek o ogłoszenie upadłości, który został oddalony, to ponowny wniosek dłużnika oparty na tych samych okolicznościach faktycznych zostanie odrzucony bez jego merytorycznego rozpoznania niezależnie od upływu czasu.
Profesjonalny pełnomocnik w osobie adwokata czy radcy prawnego, poza przygotowaniem wniosku, spełniającym wszelkie wymagania formalnoprawne, dodatkowo winien przygotować przyszłego upadłego na możliwie konsekwencje wynikające z ogłoszenia upadłości oraz ustanowienia syndyka masy upadłości. Jednym z pierwszych kroków jeszcze przed złożeniem wniosku pozostaje szeroka analiza sytuacji, w której znalazł się dłużnik a także weryfikacja podjętych przez niego czynności prawnych, w tym także tych które mogą być uznane za bezskuteczne, lub tych, które mogą być dotknięte skargą pauliańską syndyka. W związku z tym, profesjonalna reprezentacja podatnika w procesie upadłości konsumenckiej jest nieunikniona.
Niestety na rynku usług prawniczych pojawiło się wiele firm „specjalizujących” się w pisaniu wniosków o ogłoszenie upadłości, a które to niestety nie informują o konsekwencjach jego złożenia. W efekcie dłużnicy, względem których ogłoszono upadłość, zmuszeni są nawet do składania wniosków o umorzenie postępowania, co prowadzi do zamknięcia drogi do umorzenia zobowiązań.
Odpowiedź na to pytanie wydaje się być tylko jedna. Jeżeli na skutek niezamierzonych okoliczności dłużnik znalazła się w sytuacji, w której nie jest w stanie uregulować swojego zadłużenia, ogłoszenie upadłości konsumenckiej pozostaje jedynym rozwiązaniem. Już w trakcie trwania postępowania upadłościowego względem dłużnika umorzone zostają postępowania sądowe oraz egzekucyjne, a które to często wpływają na możliwość normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Natomiast końcowe umorzenie zobowiązań pozwoli osobie upadłej w sposób bezpieczny nabyć własny majątek bez ryzyka, że zostanie on w przyszłości zajęty oraz sprzedany. W naszej ocenie upadłość konsumencka to skuteczny sposób pozbycia się długów.
ASIW - Kancelaria prawna w Katowicach oferuje pomoc prawną w zakresie upadłości konsumenckiej. Jeżeli poszukują Państwo porady prawnej - zapraszamy do kontaktu. Nasz zespół tworzą doświadczeni adwokaci i radcy prawni, którzy zajmują się profesjonalną obsługą prawną osób fizycznych, ale również obsługą firm w upadłości Katowice.
