W 2022 roku, 830 tysięcy firm rodzinnych odpowiadało za około 18% PKB w Polsce, a ich potencjał ciągle rośnie. Jednocześnie coraz więcej z nich planuje przeprowadzić sukcesję w przeciągu kilku najbliższych lat. Zauważając skalę i wzrostową tendencję tego zjawiska, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie kolejnej instytucji związanej z ułatwieniem tego procesu. W tym celu powstał nowy podmiot — fundacja rodzinna. Jej założenie pozwala na rozdzielenie sfery rodzinnej od biznesowej. Niewątpliwie ma swoje zalety podatkowe, a w efekcie pozwala na wykorzystanie wypracowanego przez lata kapitału.
Kilka lat temu wprowadzono w Polsce instytucję zarządu sukcesyjnego. Powyższe stanowiło mechanizm umożliwiający zachowanie ciągłości przedsiębiorstwa. Stworzony został żeby zoptymalizować zarządzanie przedsiębiorstwami na wypadek śmierci. Od tego czasu dokonywano kolejnych zmian w przepisach, a także poszukiwano jeszcze lepszych, bardziej uniwersalnych rozwiązań służących podobnym celom.
Dotychczas, od kilkunastu lat, popularne było wykorzystanie funduszy inwestycyjnych bądź tworzenie fundacji na podstawie ustawy o fundacjach, o zbliżonych celach do fundacji rodzinnej, lecz jednak o innej strukturze i uprawnieniach. Ustawodawca zdecydował się więc na odrębne uregulowanie takich sytuacji, tworząc powołując do życia fundację rodzinną. Podstawą regulacji jest tutaj ustawa z dnia 23 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 roku.
Fundacja rodzinna powstała z myślą ułatwienia wielopokoleniowej sukcesji majątku rodzinnego, zapewniając ochronę tego majątku, w sposób bardziej elastyczny od przepisów prawa spadkowego. Może ona zwiększyć stabilność i potencjał budowania firm rodzinnych, a także zadbać o zapewnienie środków finansowych osobom bliskim fundatorowi przez kolejne pokolenia.
Prawidłowo zaprojektowana fundacja rodzinna będzie także pomocnym narzędziem optymalizacji podatkowej.
Ustawowym celem każdej fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na ich rzecz. Szczegółowo cel działalności określa jednak jej fundator. Spełnianie świadczeń to na przykład przekazywanie środków pieniężnych, rzeczy, praw na beneficjenta.
Przy uwzględnieniu powyższych celów fundacja rodzinna może także prowadzić działalność gospodarczą, żeby stale powiększać swój majątek ale tylko w zakresie wskazanym w artykule 5 ustawy.
Art. 5. [Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną]
1. Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221) tylko w zakresie:
1) zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2) najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3) przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów
o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4) nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5) udzielania pożyczek:
a) spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
b) spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
c) beneficjentom;
6) obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7) produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
8) gospodarki leśnej.
Kluczową osobą jest fundator — to on będzie dokonywał czynności związanych z założeniem fundacji rodzinnej. W tym celu fundator składa oświadczenie o ustanowieniu fundacji i należy to zrobić w formie aktu notarialnego albo w testamencie. Gdy fundator zrobi to w akcie założycielskim, będziemy mogli mówić o powstaniu fundacji rodzinnej w organizacji, a w przypadku testamentu fundacja rodzinna w organizacji powstanie z chwili ogłoszenia tego testamentu.
Co ważne gdy fundacja powstaje właśnie wskutek sporządzenia aktu założycielskiego, fundatorów może być więcej. Fundator ustala treść statutu. Fundatorzy co do zasady wykonują swoje prawa i obowiązki wspólnie, ale statut może regulować te kwestie inaczej. To właśnie do statutu jako absolutnie kluczowego dokumentu w fundacji należy przywiązać najwyższą uwagę, gdy projektujemy statut fundacji. Niewątpliwie jest to kwestia, która w zależności od potrzeb i woli fundatora/fundatorów wymaga doprecyzowania. Unikajmy rozwiązań sztampowych w tym zakresie. Chodzi przecież o to, aby na fali popularności fundacji rodzinnej nie obudzić się z problemem w przyszłości. Niedoregulowanie pewnych aspektów w statucie, może generować późniejsze kłopoty prawne.
Pamiętaj! Statut fundacji to jeden z najważniejszych dokumentów w fundacji rodzinnej. Zadbaj o jego poprawny kształt!
Fundator albo fundatorzy wnosi mienie o wartości wynoszącej przynajmniej 100 000 zł. Owe mienie stanowi tak zwany fundusz założycielski fundacji rodzinnej. Tym mieniem mogą być środki finansowe, ale też prawa rzeczowe, udziały czy akcje w spółkach. Fundacja rodzinna jest odpowiedzialna solidarnie z fundatorem za jego wcześniejsze zobowiązania do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela, natomiast fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.
Zarząd jest podmiotem upoważnionym i zobowiązanym do reprezentowania i prowadzenia spraw fundacji rodzinnej, w tym dążenia do zrealizowania celu przyjętego przez fundatora w statucie. Jego członkowie muszą być osobami fizycznymi i swoje zadania mogą wykonywać, zależnie od postanowień statutu, odpłatnie lub nieodpłatnie. Ważne jest, aby członkowie zarządu fundacji rodzinnej mieli odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie, aby skutecznie zarządzać fundacją i realizować jej cele. Przyjmują oni na siebie odpowiedzialność za ich faktyczną realizację, podejmowanie decyzji strategicznych, zarządzanie finansami oraz dbanie o przestrzeganie przepisów prawnych i etycznych standardów.
Beneficjent w fundacji rodzinnej natomiast to osoba wskazana w statucie fundacji rodzinnej, która – można powiedzieć w ogólności – będzie czerpała korzyści z fundacji rodzinnej. Beneficjentem może być każda osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, będzie otrzymywać określone w statucie świadczenia lub mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Beneficjent może być sam fundator. Beneficjent może być także członkiem pozostałych organów fundacji rodzinnej. Prawa (np. prawo do świadczeń) i obowiązki beneficjenta są niezbywalne. Nie dotyczy to wierzytelności beneficjenta.
Świadczenia periodyczne: Regularne wypłaty na rzecz beneficjenta, które mogą obejmować – przykładowo - miesięczne, kwartalne czy roczne wsparcie finansowe, pomoc w edukacji, opłacenie kosztów życia, etc.
Świadczenia jednorazowe: Określone wsparcie finansowe lub materialne udzielane w razie potrzeby, takie jak sfinansowanie kosztów leczenia, zakupu nieruchomości, etc.
Świadczenia w związku z rozwiązaniem fundacji: Mienie fundacji, które jest rozdzielane między beneficjentów w przypadku likwidacji fundacji.
I znów, kwestia świadczeń wypłacanych fundatorowi, kwestia uprawnień do takich świadczeń, kwestia utraty tych świadczeń to temat na szeroką dyskusję i omówienie z Klientem. Uregulowanie to powinno rzecz jasna znaleźć się w statucie fundacji, ale niejednokrotnie będzie wyglądać zupełnie inaczej w zależności od celu w jakim zakładamy fundacji, decyzji fundatora itd.
Możliwe jest też powołanie rady nadzorczej, która będzie sprawowała nadzór nad zarządem. Jej powołanie jest obowiązkowe, gdy liczba beneficjentów jest wyższa niż 25 osób.
Fundację rodzinną w organizacji trzeba zgłosić do Rejestru Fundacji Rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Co istotne dostęp do rejestru jest jawny, ale nie przez Internet — trzeba udać się do siedziby sądu prowadzącego rejestr, aby móc z niego korzystać.
Wraz z wprowadzeniem fundacji rodzinnej, zdecydowano się także na zastosowanie pewnych udogodnień w zakresie prawa podatkowego, żeby dostosować przepisy do ich potrzeb, a także zachęcić przedsiębiorców do ich zakładania.
Po pierwsze, samo założenie czy przekazanie majątku do fundacji rodzinnej nie jest opodatkowane.
Po drugie, korzyści w zakresie CIT. Fundacja rodzinna płaci CIT w wysokości 15%, ale to dopiero w momencie przekazywania świadczeń beneficjentom. Do tego czasu może prawie swobodnie mnożyć swój majątek, ale z tego powodu nie jest uprawniona do odliczania kosztów uzyskania przychodu ani stosowania amortyzacji. Opodatkowane są także osiągane przychody z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot z nimi powiązany. Fundacja rodzinna podlega także pod uregulowany w art. 24b ustawy o CIT podatek od przychodu ze środka trwałego będącego budynkiem, który stanowi jej własność i został oddany w całości albo części do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej podobnej umowy i jest położony w Polsce. Jego wysokość wynosi 0,035% przychodu za każdy miesiąc
Pamiętajmy jednak, że prowadzenie przez fundację rodzinną działalności gospodarczej w zakresie wykraczającym poza wyznaczony w artykule 5 ustawy, o czym była mowa powyżej, są objęte podatkiem CIT wyższym niż podstawowy, bo aż w wysokości 25%.
Po trzecie, rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych PIT beneficjentów. Jeśli chodzi o sytuację beneficjentów, to osoby z tzw. grupy zerowej (z ustawy o podatku od spadków
i darowizn), czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha, będą zwolnieni z podatku PIT w zakresie przychodów uzyskanych od fundacji rodzinnej. Osoby z I i II grupy zapłacą od nich PIT wynoszący jedynie 10%, a pozostali — 15%.
Beneficjenci będący organizacjami pozarządowymi będą płacić CIT tak jak dotychczas. Oznacza to, że jeśli do tej pory korzystali z obowiązujących zwolnień podatkowych, to będą mogli robić to w dalszym ciągu. Dochody beneficjentów, które zostały uzyskane jako świadczenie od fundacji rodzinnej, nie są opodatkowane tzw. daniną solidarnościową.
Fundacja rodzinna jest idealnym rozwiązaniem dla przedsiębiorców planujących przeprowadzenie sukcesji w swojej firmie rodzinnej, którzy chcą zadbać o interesy wszystkich osób najbliższych
i jednocześnie uniknąć problemów prawnych i podatkowych związanych z tym procesem. To instytucja, która pozwala na gromadzenie majątku, bogacenie się, a przy tym ułatwia proces zarządzenia tym majątkiem w przyszłości. Ważne jest jednak, aby była sprawnie zarządzana już od samego początku, czyli od jej założenia. W tym celu konieczne jest prawidłowe i dobre skrojenie dla potrzeb konkretnego zainteresowanego zapisów statutu fundacji rodzinnej i – przykładowo - uregulowanie zasad jego zmian, praw i obowiązków beneficjentów, zarządu etc. Dzięki temu będzie fundacja rodzinna będzie zdolna zabezpieczyć przyszłość finansową dla kolejnych pokoleń i pozwoli uniknąć rozdrobnienia majątku i możliwych sporów z tym związanych.
Jeśli zainteresował Cię temat fundacji rodzinnych i potrzebujesz pomocy w jej założeniu lub dalszym prowadzeniu, zapraszamy do kontaktu z nami.
Chcesz wiedzieć więcej o naszym zespole?
